2019 ҫулхи нарӑсӑн 26-мӗшӗнче И.Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университетӗнче регионсем шайӗнчи чӑваш чӗлхипе литератури олимпиади иртнӗ.
Олимпиадӑна Чӑваш республикинчи тата республика тулашӗнчи шкулсенче
9-11-мӗш классенче вӗренекен 164 ача хутшӑннӑ. Вӗсенчен 85-шӗ чӑваш чӗлхипе литературине вырӑс шкулӗн программипе вӗренеҫҫӗ, 79-шӗ — республикӑри чӑваш шкулӗсенчен.
Республика тулашӗнчен олимпиадӑна пурӗ 10 вӗренекен килнӗ: Тутар Республикинчен – 2-ӗн, Пушкӑрт Республикинчен – 4-ӑн, Чӗмпӗр облаҫӗнчен – 4-ӑн. Вӗсем чӑваш чӗлхипе тата литературипе питӗ кӑсӑкланаҫҫӗ, юратса вӗренеҫҫӗ. Ҫакна олимпиадӑра аван кӑтартнӑ.
Олимпиадӑна килнӗ ачасем Шупашкарти паллӑ вырӑнсенче пулса курнӑ. Чӑваш патшалӑх университетӗн студенчӗсемпе тӗл пулнӑ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ хыпарланӑ тӑрӑх, ыран, нарӑсӑн 26-мӗшӗнче, «Чӑваш чӗлхин тӗпчевҫисем тата вӗсен ӑслӑлӑх эткерлӗхӗ» ятлӑ ҫавра сӗтел иртмелле. Йӗркелӳҫӗсем — институтпа наци вулавӑшӗ — ӑна Н.П.Петров профессорӑн 90 ҫулне, А.С.Канюковӑн 100 ҫулне тата М.Р.Федотовӑн 100 ҫулне халалланӑ.
Ҫавра сӗтел Чӑваш республикин наци вулавӑшӗн 201 пӳлӗмӗнче иртӗ. Пуҫламӑшӗ 14 сехетре.
Тухса калаҫакансен йышӗнче Соловева Г.П, Дегтярёв Г.А, Долгова А.П, Ахвандерова А.Д., Виноградов Ю.М., Иванов В.А., Егоров Н.И., Ерагин Е.Е., Хусанкай А.П., Терентьев В.М., Никифоров Г.Л., Тургай В.В. пулӗҫ.
Ҫавра сӗтеле ӑслӑлӑх, вӗренӳ, культура, хаҫат-журнал ӗҫченӗсене, общество хастарӗсене, чӑваш чӗлхе пӗлӗвӗн ыйтӑвӗсемпе кӑсӑкланакансене йыхравлаҫҫӗ.
«Хавал» чӑвашсен пуҫару ушкӑнӗ хӑйсен организацийӗн хӑтлавне чӗнет. Унта ушкӑнпа паллаштарӗҫ, хӑйсен проекчӗсем ҫинчен каласа кӑтартӗҫ.
Александр Блинов 1969 ҫулта ҫӗртмен 11-мӗшӗнче Красноармейскинче ҫуралнӑ. Татьяна Ильина журналист пӗлтернӗ тӑрӑх, унӑн ашшӗпе амӑшӗ Елчӗк тӑрӑхӗнчен тухнӑ. Саша пӗчӗк чухнех ҫемйи хулана куҫса килнӗ. Ҫав вӑхӑтра ӗнерхи ял ачи чӑвашла манса кайнӑ. 1986 ҫулта Александр Шупашкарти педагогика институчӗн ют чӗлхесен факультетне вӗренме кӗнӗ. Унта вӑл хрантсус тата нимӗҫ чӗлхисене вӗреннӗ. Александр Блинов эсперанто чӗлхипе шкул ҫулӗсенчех кӑсӑкланма пуҫланӑ.
«Хавал» пуҫару ушкӑнӗн хӑтлавӗ ыран, нарӑсӑн 26-мӗшӗнче, Чӑваш Енӗн Наци вулавӑшӗнче конференц-залта 18 сехетре иртӗ.
Ӗпхӳри П.М. Миронов ячӗллӗ Чӑваш вырсарни шкулӗнче Тӑван чӗлхе кунне ҫулсеренех уявлаҫҫӗ. Кӑҫал та ӑна ирттернӗ.
Хальхинче ачасене тӑван чӗлхе ҫынна мӗн тума кирлине хуравлама ыйтнӑ. Кӗҫӗн классенче вӗренекенсен хуравӗ уйрӑмах тӗлӗнтернӗ те , савӑнтарнӑ та.
Ыйтӑма хутшӑннӑ ултӑ ҫулхи хӗрача, акӑ, ҫапларах хуравланӑ: «Тӑван чӗлхе ҫынна ӑслӑ пулма кирлӗ!». Пилӗк ҫулти хӗрача вара: «Тӑван чӗлхе ҫынна киленӗҫ кӳрет», — тесе шухӑшлать. Тӑххӑрти хӗрача вара амӑшӗпе тата кукамӑшӗпе тӑван чӗлхепе калаҫнине пӗлтернӗ. «Эп вӗсене ӑнланнишӗн вӗсем савӑнаҫҫӗ, хамӑн вӑрттӑнлӑха уҫма май пур», — тенӗ хайхи. «Нумай халӑх чӗлхине пӗлекенӗн пуҫ мими пултаруллӑ, мӗншӗн тесен унӑн нейрон ҫыхӑнӑвӗ ытларах», — ҫавӑрттарса хунӑ 12-ри хӗрача.
«Мадагаскар» суту-илӳпе кану центрӗ кӑтартмӑшсенче чӑваш чӗлхипе те усӑ курма хатӗрленет. Ҫакӑ пирӗн редакцине «Мадагаскарӑн» тӗп директорӗ Е.А. Ворожцова янӑ ҫыруран паллӑ пулчӗ. Елена Александровна пӗлтернӗ тӑрӑх суту-илӳпе кану центрӗнче кӑтартмӑшсене ҫӗнӗлле йӗркелесшӗн, ятарлӑ проект хатӗрленӗ. Вӑл проектпа килӗшӳллӗн курӑмлӑ навигаци хатӗрӗсене виҫӗ чӗлхепе хатӗрленӗ, ҫав шутра — чӑвашла та.
Асаилтеретпӗр, унччен малтан чӑвашла кӑтартмӑшсене «Пятерочка» суту-илӳ пӗрлӗхӗн лавккисенче хатӗрлеме пуҫларӗҫ. Паянхи кун вӗсен кашни ҫӗнӗ лавккинчи кӑтартмӑшсенче вырӑсла ҫеҫ мар, чӑвашла та ҫырнӑ.
Ҫӗнӗ кӑтартмӑшсем хӑҫан тата хӑш вӑхӑтра хӑйсен вырӑнне йышӑнасси пирки хальлӗхе пӗлтермен-ха.
— Паллах, кунашкал пулӑма ырламалла, — пӗлтерчӗ пире хӑйӗн шухӑшне ЧНК вице-президенчӗ Тимӗр Тяпкин. — «Мадагаскар» тӑван чӗлхепе кӑтартмӑшсем вырнаҫтарни чӑваш чӗлхи бизнеса кирлине пӗлтерет. Мӗншӗн вӗсем чӑвашла та хатӗрлеҫҫӗ? Вӗсемпе ҫуммӑн халь пысӑк ҫурт-йӗр комплексӗ ҫӗкленет — унта вара ялтан килнӗ ҫынсем питӗ нумай. Апла-тӑк «Мадагаскар» ертӳҫисем ҫакна ӑнланаҫҫӗ, вӗсем халӑха ҫывӑхрах пуласшӑн.
Нарӑс уйӑхӗн 20-мӗшӗсенче Парижра чӑвашсен тӗлпулӑвне йӗркелесшӗн. Кун пирки Виктор Чугаров Шупашкар режиссерӗ «Idelreal.org» сайтра пӗлтернӗ.
Ярсубай Янгаров автор режиссёр каланине тӗпе хураса хыпарланӑ тӑрӑх, Парижри тӗлпулӑва Чӑваш культурин Францири «Avan-T-garde» ассоциацийӗн ертӳҫипе Ольга Николаевӑпа йӗркелесшӗн. Виктор Чугаров унта «Чӑваш чӗлхи» фильма малалла ӳкерӗ. Ӑна Берлинта ӳкернине эпир маларах пӗлтернӗччӗ.
Сӑмах май каласан, кӑрлач уйӑхн вӗҫӗнче Германири чӑвашсен пӗрремӗш тӗлпулӑвӗ иртнӗ. Унта 15 ҫын пухӑннӑ. Йышра ҫӗнӗ шухӑш авторӗ Ян Шрёдер нимӗҫ журналисчӗ тата эпир маларах асӑннӑ Виктор Чугаров режиссер та пулнӑ. Ян Шрёдер И.Я. Яковлев ячӗллӗ ЧППУра нимӗҫ чӗлхи вӗрентнӗ, кунти телеканалта ӗҫленӗ, чӑваш рэпне вуланӑ.
Тутарстанри чӑвашсен республика шайӗнче тухса тӑракан «Сувар» хаҫачӗ чӗрӗк ӗмӗрхине паллӑ тӑвать. Хаҫатӑн 25 ҫулхине халалланӑ уява ыран, нарӑс уйӑхӗн 16-мӗшӗнче, Хусанти Халӑхсен туслӑхӗн ҫуртӗнче пуҫтарӑнӗҫ. Вӑл 10 сехет те 30 минутра пуҫланмалла.
Уяв программинчи мероприятисенчен пӗри — вулакансен конференцийӗ. Унта штатра тӑман авторсене, ҫыравҫӑсемпе чӑваш центрӗсен ертӳҫисене йыхравланӑ.
Тутарстанра паян 116 пин ытла чӑваш пурӑнать. Вӗсем валли район хаҫачӗсем тӑваттӑ тата республика шайӗнчи пӗр кӑларӑм пичетленет. «Сувар» обществӑпа политика, социаллӑ пурнӑҫпа экономика тата культура ыйтӑвӗсене ҫутатса тӑрать. 2008 ҫулта хаҫат Тутарстанри «ТАТМЕДИА» пичет тата массӑллӑ коммуникаци агентствин йышне кӗнӗ. Хаҫат редакторӗ — Константин Малышев. Хаҫат тиражӗ — 2 пин экземпляр ытларах.
Ҫавра ҫул тултарнӑ чӗлхеҫӗсен йышӗ паян сахал мар. Сантӑр Савкилта, ҫамрӑк чӗлхеҫӗ 30 ҫул тултарни пирки паян хыпарларӑмӑр ӗнтӗ.Ччӑваш чӗлхин тепӗр тӗпчевҫин те паянхи кун юбилей — вӗренӳ институчӗн ректорӗ Юрий Николаевич Исаев 50 ҫул тултарчӗ. Чӑваш халӑх сайчӗ ҫак ҫавра ҫула ҫитнӗ ятпа Юрий Николаевича пӗтӗм чун-чӗререн саламлать, малашнехи пурнӑҫ ҫулӗпе тикӗс утса тухма сунать.
Исаев Юрий Николаевич 1969 ҫулта Патӑръел районӗнчи Нӑрваш Шӑхальте ҫуралнӑ. Вӑл чӑваш чӗлхин тӗпчевҫи, филологи ӑслӑлӑхӗсен докторӗ. Нумай ҫул хушши Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнчи директор пуканне йышӑннӑ. Ун хыҫҫӑн ӑна Чӑваш Республикин вӗренӳ министрӗ пулма шаннӑччӗ. Анчах, шел те, ку вӑхӑт шӑп та шкулсенче тӑван чӗлхене вӗрентессине хӗснипе тӗл килчӗ те унӑн ҫак пысӑк вырӑна пушатма тиврӗ. Ҫавах та ҫӗнӗ вырӑнта та Юрий Николаевич чӑваш тӗнчишӗн кӗрешме, хамӑр тӑван культурӑна тӗрек пама пӑрахмасть. Пысӑк Тав ӑна ҫакӑншӑн!
Германире пурӑнакан чӑваш чӗлхи тӗпчевҫи, «Ирӗклӗ сӑмах» сайта пуҫараканӗ Александр Савельев паян 30 ҫул тултарнӑ. Ашшӗ амӑшӗ унӑн Тутарстанри Нурлат районне кӗрекен Лачака ялӗнчен. Александр хӑй вара нумай ҫул Мускавра пурӑннӑ, унтах аслӑ пӗлӳ илнӗ. Филологи ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ.
Савкилта чӑваш ятне илнӗ ҫамрӑк инҫетри ҫӗршыва ахаль кайман — унта вӑл тӗпчев ӗҫӗсене хутшӑнать. Eurasia3angle тӗпчевҫӗсен ушкӑнӗ алтай чӗлхи мӗнле сарӑлнине тата мӗнле пулса кайнине тишкерес тӗллевпе йӗркеленнӗ, Германири Йена хулинче тӗпленнӗ. Сантӑр Савкилта вӑл ушкӑнра 2016 ҫултанпа ӗҫлет. Сӑмах май, 2017 ҫулта, Александр историлле чӗлхе пӗлӗвӗн пӗтӗм тӗнчери 23-мӗш конференцине хутшӑннӑ (Сан-Антонио, АПШ) — унта вӑл чӑваш чӗлхинчи вырӑнти калаҫӑвӗсем кӑк тӗрӗк чӗлхине реконструкцилеме мӗн енчен пулӑшма пултарни пирки каласа панӑ. Ҫавӑн пекех вӑл Китайри конференцисене хутшӑннӑ, Шупашкара та пӗрре мар килсе кайнӑ.
Сантӑр Савкилтана ытларах «Ирӗклӗ сӑмах» сайт йӗркелӳҫи пек пӗлеҫҫӗ. Вӑл тӑрӑшнипе ҫав сайт хыпарсене аналитикӑллӑ та тӗрлӗ енлӗ ҫутатакан ресурс пек палӑрса юлчӗ.
Шупашкарта «Мир» радиостанци ӗҫлеме пуҫланӑ. Ӑна ӗнер, нарӑс уйӑхӗн 4-мӗшӗнче, «Мир» телерадиокомпанин председателӗпе Радик Батыршинпа Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев савӑнӑҫлӑ лару-тӑрура уҫнӑ. Кун пирки «МИР 24» хыпарлать.
Асӑннӑ ҫӑлкуҫ пӗлтернӗ тӑрӑх, Шупашкарта 96,5 FM хумсем ҫинче талӑкӗпех ҫак радиона итлеме май пулӗ. Эфирта пӗтӗм тӗнче хыпарӗсемпе пӗрлех халӑх кӑмӑллакан юрӑ-кӗвӗ те пулӗ. Хыпарсене вырӑсла кӑна мар, чӑвашла та вулӗҫ. Малашне эфира автор программисемпе те пуянлатма палӑртнӑ.
«Чӑваш чӗлхи – тӗрӗк чӗлхисен ушкӑнне кӗрекен чи авалхи чӗлхесенчен пӗри. Эпир вӑл пирӗн хумсем ҫинче тивӗҫлӗ вырӑн тупасса, чӗлхене аталанма пулӑшса пырасса шанатпӑр», – палӑртнӑ «Мир» МТРК председателӗ Радик Батыршин.
+33.3 °C